استفاده مؤثر و اثربخش از زمان، ضرورتي اجتناب ناپذير براي موفقيت در عرصه كار و زندگي(در اینجا حفظ قرآن) است. مديريت زمان شامل مجموعه ‌اي از مهارتها براي كنترل كردن و استفاده بهتر از زمان است. اين مقاله به تشريح مفاهيم و اصول مديريت زمان در عرصه ی حفظ قرآن  پرداخته و فنون و ابزاري را براي مديريت زمان های  در محيط زندگي و كار ارائه مي‌كند.

مزایا

  مديريت زمان كمك مي‌كند كه تعيين كنيد كدام يك از كارهايي كه انجام مي‌دهيد مهمترين هستند. اين عمل به شما اين امكان را مي‌دهد به برخي فعاليتها اولويت زيادي دهيد و برخي از فعاليت‌ها را حذف كنيد. هم‌چنين مديريت زمان به شما كمك مي‌كند كه از طريق حذف مزاحمت‌ها و فعاليت‌هاي غيرضروري، مدت زماني كه واقعاً به حفظ می پردازید را افزايش دهيد. يكي از وجوه رضايت بخش مديريت زمان كاهش استرس در زندگي است. كاهش سطح استرس موجب بهبود سلامت روحي و جسمي و افزایش راندمان حفظ مي‌شود.

دلایل استفاده نکردن از وقت

 احتمالاً روشن‌ترين دليل عدم استفاده از مديريت زمان اين است كه مردم نمي‌دانند مديريت زمان چيست. دليل دوم سستي و تنبلي است؛ بعضي از مردم فاقد هدف و انگيزش لازم براي برنامه‌ريزي مؤثر هستند. گروه سومي كه از مديريت زمان استفاده نمي‌كنند آنهايي هستند كه دوست دارند تحت فشار و تنگي وقت( دقيقه نود) و شرايط بحران كار كنند. در کل  می توان گفت چون ما به کاری که انجام می دهیم اعتقاد  کامل  نداریم  دست به برنامه ریزی برای آن نمی بریم که در اینجا ممکن است به عظمت آیاتی که می خوانیم پی نبرده ایم یا آن را برای کسی غیر از معبود حقیقی می خوانیم مثلا برای دل خوشی والدین یا اجبار آنها یا کسب مقام و اعتبار یا رقابت میان اقوام و... پس به این نتیجه میرسیم که فقط از روی وظیفه ای که درقبال پروردگارخود داریم واین که او برای سعادت ما برنامه ای بی نقص  فرستاده و این که قرآن از جنس نور است باید این کار را انجام دهیم.

 ممكن است در شرايطي استفاده نكردن از مديريت زمان توجيه‌ پذير به نظربرسد  اما مزاياي استفاده موفق از مديريت زمان هر گونه دليل يا توجيه را رد مي كند کافیست مدتی صبر پیشه کنیم و ثمرات آن را به چشم ببینیم.

اصول

1. در ابتدا باید به خدا توکل کنید و هدف خود را خالصانه در نظر بگیرید و از شر وسوسه ی شیطان به پناهگاه حقیقی بروید سپس باید کارهای روزمره ی  خود به تفکیک روز و ساعت واحساسی را که در هر ساعت ،روز،ماه ویا هر فصل دارید(خسته، پرانرژي، عصباني، بي‌حال و ...) را حتما در یک دفتر یادداشت بنویسید. پس از ثبت فعاليت‌ها براي چندين روز، يادداشت‌ها آماده براي تحليل هستند. خيلي از فعاليت‌هاي ثبت شده در گزارش به صورت بارز ديده مي‌شوند چرا كه وقت زيادي صرف آنها شده است. ديگر حوزه مهم در يادداشت‌ها، فعاليت‌هاي غيرضروري است كه در طول روز انجام داده‌ايد. وقتي اين فعاليت‌ها به صورت جداگانه ديده شوند خيلي زمان ‌بر نيستند اما وقتي دسته ‌بندي شوند، زمان كل آنها ممكن است قابل ملاحظه باشد. تحليل فعاليتهايتان كه در گزارش ثبت شده‌اند در قدم بعدي، يعني اولويت‌بندي فعاليت‌ها، به شما كمك خواهد كرد. زمان های خالی را در بیاورید سپس باید اولویت های کاری خود را به ترتیب نوشته و باید بر اساس آن میزان زمانی را که به هر کار اختصاص می دهید را تعیین کنید و این که قرآن را در اولویت چندم خود قرار دهید به خلوص و میزان علاقه شما به کلام خدا و برنامه زندگی خود بستگی دارد.

2. اولويت‌بندي يكي از مهمترين قدم‌هاي مديريت زمان است. اين عمل كمك مي‌كند كه موارد زمان‌بر كه نه اوقات خوشي را ترتيب مي‌دهند و نه كمك مي‌كنند كه به اهداف خود دست يابيد را حذف كنيد. اين مرحله بيشترين تغيير در جهت افزايش زمان را به دنبال دارد. با تصميم گيري در خصوص فعاليت‌هايي كه بايد انجام دهيد و فعاليتهايي را كه بايد حذف كنيد اولويت‌‌بندي را آغاز كنيد. براي تصميم‌گيري در خصوص فعاليت‌هايي كه بايد انجام دهيد، فعاليت‌هايي را تعيين كنيد كه از آنها لذت مي‌بريد و آنها را خوب انجام مي‌دهيد. خيلي مهم است كه هم از نظر حرفه‌اي و هم از نظر شخصي از كاري كه انجام مي‌دهيد لذت ببريد. در گزارش خود كارهايي كه از آنها لذت مي‌بريد و كارهايي كه براي شما خوشايند نيستند را مشخص كنيد. اكثريت روز شما بايد صرف كارهايي شود كه از انجام آنها لذت مي‌بريد.در حالي كه مهم است از انجام يك كار لذت ببريد، نيز مهم است كه آن را خوب انجام دهيد. در تعيين اينكه چه كارهايي را انجام دهيد و چه كارهايي را تفويض كنيد، شناخت نقاط قوت و ضعف شما حياتي است. تلاش نكنيد مسئوليت‌هايي بيش از آنچه مي‌توانيد به صورت معقول انجام دهيد را به عهده گيريد. بعد از تعيين كارهايي كه از آنها لذت مي‌بريد و آنها را خوب انجام مي‌دهيد، شما آماده هستيد كه فعاليت‌هاي غيرضروري در زندگي خود را دور بريزيد. تمام منابع موجود خود را پيدا كنيد و فعاليت‌هايي را كه بيش از توان خود مي‌دانيد تفويض كنيد. بعد از اينكه فهرست كارهاي روزانه را به ميزان قابل قبولي از مسئوليت‌ها كاهش داديد، زمان برنامه‌ريزي فرا مي‌رسد.

3. روش برنامه‌ريزي مناسب خود را انتخاب كنيد. چند نكته مهم را بايد به خاطر بسپاريد. ابتدا انتظارات خود را برآورد كنيد یعنی میزان حفظ خود را متناسب با توانایی خود تعیین کنید. به ياد داشته باشيد تعداد ساعات محدودي در يك روز وجود دارد. سعي نكنيد به نتايجي ماورأ قابليت‌هاي خود دست يابيد.

دوم، براي اينكه به حد‌اكثر عملكرد دست يابيد به زمان خواب و استراحت كافي نياز داريد. اقدام به اين عمل سخت‌تر از تصميم گرفتن براي انجام آن است. هنگام برنامه‌ريزي شما مي‌پنداريد كه به هيچ استراحتي نياز نداريد يا مي‌توانيد فقط چهار ساعت در روز بخوابيد. كار مداوم بدون استراحت سطح استرس را افزايش داده و سطح عملكرد را كاهش مي‌دهد   البته در حفظ شما می توانید ساعت های متوالی را به این کار اختصاص دهید وساعات خوشی را داشته باشید البته استراحت نیز لازم است و اگر شما به درک خوبی رسیده باشید می بینید که قرآن خواندن خود نوعی استراحت ورهایی از قید وبندها ومشغله های روز مره است وشما با درک مفهوم آیات می توانید آن ها را در زندگی خود جاری کرده و زندگی خود را قرآنی کنید.

4. ممکن است گاهی اوقات از برنامه خود عقب بمانید شما نباید برنامه را عوض کنید فقط باید تلاشتان را بیشترکرده و برنامه ی عقب مانده را جبران کنید.

اقسام برنامه ریزی

1. برنامه ریزی زمان محور:

  در این نوع برنامه ریزی زمانی را که می خواهیم به کاری اختصاص دهیم را را تعیین می کنیم و این که چه مقدار کار را در آن زمان انجام دهیم را تعیین نمی کنیم مثلا درمی گوییم در فلان زمان می خواهم قرآن حفظ کنم واین که چه قدر را تعیین نمی کنم و سعی می کنم به بهترین نحو حفظ خود را انجام دهم. این بهترین روش برای حفظ است به شرطی که ما بر حسب سرعت حفظ خود زمان خالی داشته باشیم.

2. برنامه ریزی بودجه یا مقدار محور:

  در این نوع برنامه ریزی مقدار کاری که انجام می دهیم مهم است وزمانی که به آن اختصاص می دهیم اهمیت کمتری دارد مثلا میگوییم در روز باید فلان مقدار آیه یا صفحه حفظ کنم و این که چه مقدار وقت به آن اختصاص میدهیم را تعیین نمی کنیم و به اقتضای شرایط  زمان را تخصیص می دهیم. این بهترین روش برای وقتی است که ما زمان کافی داریم .البته باید مواظب باشیم که کار خود را به انتهای روز نیندازیم و از تک تک زمان های مرده استفاده کنیم.

3. ">برنامه ریزی مقدار-زمان محور:

  این سبک برنامه ریزی ترکیبی از دو روش گفته شده است، به این معنی که ما مقدار کار وفعالیت خودرا همراه با زمانی که به آن اختصاص می دهیم تعیین میکنیم مثلا می گوییم ما در فلان ساعت تا فلان ساعت باید از فلان آیه تا فلان آیه حفظ کنیم که این روش برای افرادی خوب است که برنامه ی فشرده ی کاری دارند ویا طبق برنامه ی معین که توسط استاد داده شده پیش میروند ویا برای شرکت در مسا بقات خود را آماده میکنند.

نكات سودمند براي بهبود كيفيت وقت حفظ

1.  همواره پذيراي بازديدكنندگان نباشيد. بازديدكنندگان مي‌توانند موجب به هم‌ريختگي شوند كه در نهايت منجر به كاهش بهره‌وري مي‌شود.

2. كارهايي را كه نياز داريد انجام دهيد مي‌دانيد. اين كار را در فهرست كارها يادداشت كنيد. كارهاي فهرست را اولويت‌بندي كنيد. با انجام اين عمل،‌ شما مي‌توانيد روز خود را كنترل كنيد.

3.  تمركز بر بهره‌وري كيفيت كار و عملكرد را افزايش مي‌دهد.شما نباید قبل از این که آیه ای را به طور کامل مسلط کنید سراغ آیه بعد بروید.عجله نکنید، حفظ یک صفحه بدون اشکال بهتر از حفظ یک جزء با اشکالات متعدد است  . تهيه يك فهرست اولويت‌بندي شده از كارها به شما كمك مي‌كند كه بهره‌ور باشيد. تمركز بر انجام مهمترين كارها در ابتدا، به شما كمك مي‌كند كه كار بيشتري انجام دهيد و آنها را سر وقت انجام دهيد.

4. سعی کنید هر چند وقت یک بار در مسابقات حفظ شرکت کنید این کار تاثیر چشم گیری در ایجاد انگیزه در شما دارد و باعث می شود محفوظات قبلی خود را مرور کنید وبه تسلط بالایی برسید.

نوع برنامه ریزی برای گروه های سنی مختلف

1.  نونهالان و کودکان

در این گروه سنی به دلیل آزاد بودن وقت پیشنهاد میشود از روش دوم یعنی برنامه ریزی مقدار محور استفاده شود یعنی اولیا باید با توجه به حوصله ی کودک خود با او به حفظ پرداخت وبه هیچ وجه در زمان هایی که او میل به حفظ ندارد  او را مجبور نکنید می توانید در حال بازی با او محفوظاتش را مرور کنید به طوری که او کار خود را بکند و به صورت آهنگ وار محفوظاتش را برای شما بخواند.

2.  نوجوان

این گروه می توانند به تناسب وضعیت درس و ساعات مدرسه از روش 1 یا 3 استفاده کنند و همچنین میتوانند در مدرسه ودر زمان های خالی به مرور بپردازند که این به روند تحصیلشان کمک شایانی می کند.

3.  جوان

این گروه نیز بسته به نوع فعالیت های خود روش 1 یا 3 را انتخاب می کنند یعنی اگر هنوز در گیر مسائل زندگی نشده اند از روش 1 وبالعکس از روش 3 استفاده کنند.

بقیه ی گروه های سنی نیز با توجه به توضیحاتی که در بالا گفته شد ونوع فعالیتشان باید روش برنامه ریزی خود را اتخاذ کنند.